How To Improve Brain Power, Memory and Concentration Naturally?

Memory Doctor @Brain BITES

The Brain is the most important organ in the human Body. It is the central organ of the nervous system,

Divided into two cerebral hemispheres – the left and right better known as The Left Brain and The Right Brain.  Although both the cerebral hemispheres are similar, some of their functions differ. The right Brain controls left part of the body. The left Brain controls right part of the body.

Generally Left Brain is more sequential, linear, logical, practical, mathematical, analytical, rational, scientific, and time-oriented. And Right brain is More non-linear, intuitive, abstract, big-picture focused, creative, emotions and space-oriented.

Most people use one hemisphere more than the other, creating an imbalance. Numerous EEG studies have shown that greatest philosopher,thinkers, inventors, and artists use both brain hemispheres together, in unison. Scientists call this whole brain synchronization" and when achieved, your brain experiences extremely beneficial changes in hemispheric blood flow and chemistry.

So, how does one achieve this? There are many brain exercises to improve the brain’s ability and attain a left-right brain equilibrium. One of them is The Sri Yanta BrainEX.

The Three Steps procedure of The Sri Yanta BrainEX:

The First Step

Sit on the chair or on the Floor, in a comfortable position. Then close your both eyes. ​Inhale slowly and deeply through your nose.  Keep your shoulders relaxed. Your abdomen should expand, and your chest should rise very little. Exhale slowly through your mouth. As you blow air out, purse your lips slightly, but keep your jaw relaxed. Repeat this breathing Exercise 7 Times.

 The Second Step

Keep The Sri Yanta BrainEX 2 feets away from your eyes. Now, look at the center Red Dot of This Shree yantra BrainEX. Doing this exercise your attention will move from one part of the figure to another part. It will increase communication between left and right brain, activates both parts of the Brain and helps to increase concentration and brain Power.  It is one of the best brain exercises to connect left and right brain greatly. Do this One to 5 minutes daily.

 The Third Step

Rub your hands together, creating some friction and warmth. Cover your eyes with your relaxed hands. Close your eyes and breathe deeply. Concentrate on inhaling and exhaling. Then Repeat mentally affirmations such as: In Everyday,  In Every Way. I'm Getting Better And Better. My memory and concentration power are improving greatly.

7 times.

Then Gently remove the hands from the face and slowly open the eyes. feel happy, healthy, energetic, Intelligent and brainy.

Trust me, regular practice of The Sri Yantra BrainEX improves brain power, Memory and concertation. Do The Sri Yantra BrainEX regularly at least once a day and feel the difference within a week.

Jai Ho.

Download The Sri Yantra BrainEX Chart, Link:-

ब्रेन बाइट्स 

उहिलेका, अहिलेका र गणतन्त्र नेपालका चलचित्र 

ओम बानियाँ

एक जना मजदुरको साइकल चोरिन्छ, जुन साइकल उसको जीविका चलाउने एक मात्र साधान हो । त्यही साइकलको मद्धतबाट नै उसले रोमको ठाउँ–ठाउँमा गएर पोष्टर टाँस्ने गर्दथ्यो । उसले प्रहरीमा रिर्पोट गर्छ, तर प्रहरीले समेत चोरिएको साइकल भेटाउन सक्दैन । ऊ निराश भएर घर फर्किन्छ । तर बाटोमा उसले साइकल चोरलाई देख्छ र समातेर प्रहरी कार्यालयमा पु¥याउँछ । तर प्रमाण नभएको कारण देखाइ प्रहरीले चोरलाई छोडिदिन्छ । हातमा आएको चोरलाई पनि प्रहरीले छोडिदिए पछि ज्यादै निराश भएको मजदुर र उसको छोरो एउटा रंगशाला नजिकै बसिरहेका हुन्छन् । त्यसैबेला उसकोे नजर एउटा साइकलमा पर्दछ । मजदुर लोभिन्छ । साइकल चोरेर भाग्न लाग्दा रंगेहात समातिन्छ । तर साइकल मालिकले त्यो मजदुरको अनुहारमा विवशता र निर्दोषताको भाव देख्दछ । र, उसलाई छोडिदिन्छ । अब त्यो मजदुर चोर पनि पहिलाको पेसेवर चोर जस्तै स्वतन्त्र हुन्छ । यो कथा चलचित्र द बाइसकल थीव्स्को हो ।

द बाइसकल थीव्स् इटालीका महान् निर्देशक बितेरियो डे–सीकाद्वारा निर्देशित कालजयी चलचित्र हो । वास्तवमा पर्दामा कोरिएको डे–सीकाको यो अमर आवाज हो । त्यसैले त यो आवाज ६० वर्षपछि पनि उत्तिकै जोडदार छ । वास्तवमा डे–सीकाले नै चलचित्र संसारमा नवयथार्थवादको वीजारोपण गरेका थिए । तर डे–सीकाको यो धारले कुनै राजनीति सिद्धान्तको प्रतिपादन वा पक्षपोषण गरेन, बरू मानवीय मुल्य र मान्यताहरूमाथि मानिसलाई संवेदनशिलता र सचेतपुर्वक सोच्न बाद्य तुल्यायो । उनले एक पटक भनेका थिएः “हामी किन एउटी स्त्रीले एकजोर जुत्ता किन्दै गरेको विषयमााथि फिल्म बनाउन सक्दैनौ ?” त्यसैले त डे–सीकाले थुप्रै राम्रा सार्थक चलचित्रहरू बनाए, बाइसकल थीव्स् मात्र होइन कि डे–सीकाको शु शाइन पनि त्यत्तिकै उत्कृष्ट चलचित्र हो ।

सन् १९६० मा शु शाइनको प्रदर्शनको बेलामा सिटीजन केन बनाउने महान् निर्देशक अर्सन वेल्सले भनेका थिएः “हालै म शु शाइन हेर्न दौडिँदै गएँ । तर त्यहाँ क्यामेरा हरायो, पर्दा पनि हरायो, त्यहाँ त फगत एउटा जीवन थियो, जीवन ।” डे–सीकाको यो नवयथार्थवादी आवाजको धारलाई धेरैले सह्राए, धेरैले पछाए पनि । ओस्कर पुरस्कारद्वारा सम्मानित भारतका महान् निर्देशक सत्यजीत रे भनेका नै थिएः “मैले चलचित्र निर्माणको विधि सन् १९३०, ४०, ५०का अमेरिकन चलचित्रहरूबाट सिकेँ । त्यसपछि गंभिर चलचित्रतिर आकृष्ट भएँ– जस्तो कि डे–सीका, उनीहरू हर दृष्टिकोणमा मेरा गुरू हुन्, पथप्रदर्शक हुन् । मैले उनीहरूबाटै सिकेँ । कतिपय सिकेका कुराहरू मैले मेरो मस्तिष्कको पछिल्लो भागमा लुकाई राखेँ, जुन मैले सम्भवतः मेरा चलचित्रहरूमा देखाएको छु ।” त्यसैले त उनले विश्व चलचित्र जगतलाई पाथर पाञ्चाली जस्तो कालजयी बंगाली चलचित्र दिए । यस चलचित्रका हरेक दृश्यहरू यथार्थ, सजीव र हृदय छुने खालका छन् । अप्पु र दुर्गाले पहिलो पटक रेल देख्दाको दृश्यको भाव र जुम्लाका नेपाली बालबालिकाले पहिलो पल्ट मोटर देखेको वास्तविक भाव कताकता मिल्न जान्छ ।

नेपालको कथा–व्यथा ज्यादै विचित्रको छ । नेपालमा त भारतीय हिन्दी चलचित्रहरूको ज्यादै ठुलो बोलवाला छ । यस्तो बोलवालाले गर्दा नै नेपाली चलचित्र जगत ६० वर्षको उमेरमा पनि उही नेपालको लोकतन्त्रझैं भएको छ, कहिल्यै उठ्न सक्ने होइन । धेरै पहिला, ५५ सालतिर एकाध महिना माओवादीहरूले हिन्दी चलचित्रलाई नेपालमा प्रतिबन्ध नै लगाएका थिए, तर त्यो प्रतिबन्ध हात्ती आयो हात्ती आयो फुस्सा नै भयो । मजाको कुरा के भने प्रचण्ड नै हिन्दी चलचित्रका किरो रहेछन् । त्यसो त नेपाली मस्तिष्कमा हिन्दी चलचित्रको प्रभाव पर्नु कुनै अनौठो होइन, वास्तवमा हामी धार्मिक–सांस्कृतिक तथा राजनीति सबै कुराबाट प्रभावित छौँ । तर हिन्दी चलचित्रहरू एक से एक राम्रा पनि छन्, त्यत्ति नै खराब पनि छन् । उहिलेका हिन्दी चलचित्रहरू अहिलेका भन्दा धेरै राम्रा थिए ।

भारतमा हिन्दी चलचित्रको इतिहास हेर्ने हो सय वर्षको अवधीमा दसौँ हजार हिन्दी चलचित्रहरू बनेका छन् । सय वर्षका दसौँ हजार चलचित्रहरू मध्ये उत्कृष्ट दस हिन्दी चलचित्रहरूको मात्र नाउँ लिनु पर्दा  मदर ईण्डिया, दो बिगा जमीन, दोस्ती, शोले, आनन्द, क्रान्ति, अन्धा कानुन, मैं आजाद हूँ, क्रान्तिवीर तथा हिन्दुस्थानीको नाउँ लिन सकिन्छ । नरगिस दत्तको प्रमुख भूमिका रहेको मदर इण्डिया तथा बलराज साहनीको माष्टर पीस् दो बिगा जमीन जस्ता कालजयी हिन्दी चलचित्रहरू एक पटक हेर्नै पर्ने चलचित्रहरू हुन् । मदर इण्डियामा नरगिसले जमीनदारबाट सताइएकी एक गरीब किसान कि विधुवाको जीवन्त अभिनयलाई पर्दामा उतारेकी छिन् । उनले बाँच्नको लागि संर्घष गर्छिन्, नारी अस्मिता जोगाउन संघर्ष गर्छिन्, आफैं हलो जोत्छिन् र दुई स–साना छोरालाई बोकेर नै जमीनमा दस नङ्ग्रा खियाउँछिन् । छोराहरू ठूला भएपछि जमीनदारहरूको शोषण र अत्याचारको बिरूद्धमा लड्छन् । ठुलो छोरो राजेन्द्र कुमार कानुनको बाटोबाट अगाडि बढ्न खोज्दछ । तर कान्छो छोरो सनिल दत्त खुनको बदला खुनको बाटोमा अगाडि बढ्छ । एक दिन जमीनदारको छोरीलाई नै जबर्जस्ती अपहरण गर्न खोज्छ । त्यो देखेर नरगिसले उसलाई छोडिदिन चेतावनी दिन्छिन् । तर ऊ जमीनदारीकी छोरीले लिएर भाग्न थाल्छ, नरगिसले एउटी नारीमाथि छोराको बलमिचाइँ सहन सक्दिनन्, बन्दुक उठाउँछिन्, आफ्नै छोरामाथि गोली चलाउँछिन् । ऊ भुइँमा ढल्छ ।

मदर इण्डिया एउटा महान् सामाजीक चलचित्र हो । तर अहिलेको जमानामा यस्तो चलचित्रको आसा गर्न बेकार नै छ । त्यो किनभने अहिले त अभिनय प्रर्दशन होइन कि अंग प्रदर्शनको जमाना आएको छ । नाङ्गो नाचले पर्दामा धुम मच्चाएको छ । वास्तवमा जताततै फ्युजनको जमाना पो आएको छः संगीतमा फ्युजन, गीतमा फ्युजन, चलचित्रमा फ्युजन, राजनीतिमा फ्युजन । तर यो फ्युजनको लहडले जनतालाई नै कन्फ्युजन बनाइदिएको छ । वास्तवमा नेपालको राजनीतिमा फ्युजनको नाउँमा र गीत–संगीतमा रिमिक्स र नयाँपनको नाउँमा नांगो नाच नै भएको छ । त्यसैले त जसले जे गरे पनि भएकै छ । 

हो, चलचित्र हेर्ने कुरा खराब होइन, यदि खराब हो भने कथा, उपन्यास वा किताब पढ्ने कुरा पनि खराब हो । चलचित्रको सम्बन्धमा हामीले के बुझ्न जरूरी छ भने राम्रा चलचित्रले मानिसलाई मनोरञ्जन मात्र होइन कि ज्ञान दिन्छ, विज्ञान दिन्छ, कथा दिन्छ, गीत दिन्छ, संगीत दिन्छ, परम्परा र संस्कृति दिन्छ, जीवनमा अघि बढ्ने उत्प्र्रेरणा दिन्छ । यो आँखाबाट सीधैँ मस्तिष्कमा पुग्दछ ।  त्यसो त नेपाली चलचित्र आरम्भ नै विज्ञापनबाट भएको हो, शाही सत्ताको विज्ञापनबाट । राजा महेन्द्रले देहरादुनबाट झिकाएका हिरासिंह खत्रीको निर्देशनमा वि.स. २०२२ सालमा पहिलो नेपाली चलचित्र आमा बन्यो । तर आमा लगायत हिजो आज भोलि, परिवर्तन, मनको बाँध, कुमारी तथा २५ वसन्त (२०४५) आदि जस्ता चलचित्रहरू केवल शाही चलचित्रहरू सावित भए । यी चलचित्रहरूमा राजतन्त्र र पंचायती व्यवस्थाको स्तुती बाहेक अरू के नै छ र ? पंचायती व्यवस्थाले २५ वर्ष पार गरेको उपलक्ष्यमा बनाइएको २५ वसन्तको प्रदर्शन ताका त दर्शक भन्दा प्रहरी र कर्मचारीको उपस्थिति ठुलो थियो । तर २५ वसन्तको दुर्भाग्य के भने नीर शाहले नायक बनाएका हरिहर शर्मा यथार्थमा खलनायक सावित भए भने बम पड्काउने मदनदास श्रेष्ठ जनताको नजरमा एकाएक नायक बने । पंचायती व्यवस्थाको विज्ञापन गर्न बनाइएको यो चलचित्रले उल्टो पंचायती व्यवस्थाप्रति जनआस्थाको आन्द्राभँुडी नै देखाइदियो । त्यसको एक वर्षपछि त पंचायती व्यवस्थाले नै उत्तानो टाङ लगायो । वास्तवमा यस्ता स्तुति गानका चलचित्रहरूको कहीँ कतै कुनै भविष्य छैन । पैसा तिरीतिरी पर्दामा पार्टीको विज्ञापन हेर्न को पो जान्छन् ? जनताको आवाज भनेर मात्र हुन्छ र ? त्यसो त नेपालमा केही राम्रा चलचित्रहरु नबनेका होइन, बनेका छन् । कतिपय चलचित्रकर्मीहरु नेपाली चलचित्र जगतलाई गुणस्तरीय बनाउन लागिपरेका छन् । नयाँ नयाँ प्रयोगहरु पनि गरिरहेका छन् । 

मानव मन मस्तिष्कमा चलचित्रको अमिट छाप पर्दछ । त्यो छापले मानिसको आचार–विचार नै प्रभावित पारिरहेको हुन्छ । त्यसैले चलचित्र निर्माण गर्दा चित्रकर्मी एकदम सचेत र संवेदनशिल हुनु पर्दछ । यसको व्यापारलाई मात्र होइन कि समाज र राष्ट्रमा यसले पार्ने प्रभावको बारेमा समेत गम्भिर हुनु पर्दछ । त्यसैले चलचित्रमा राष्ट्र, राष्ट्रियता र देशको अखण्डतामा आँच आउने एक दृश्य वा एउटा संवाद पनि राख्नु हँुदैन । अब लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाललाई बलियो र समृद्धिशाली बनाउन चलचित्रकर्मीहरूले अझ ठुलो भुमिका निभाउनुपर्दछ । लोकतन्त्रको केन्द्रमा रहेर नेपाली माटोको चलचित्र बनाउनु पर्दछ । नेपाली चलचित्रकर्मीहरूबाट गणतन्त्र नेपालले यही अपेक्षा गरेको छ । 

ब्रेन बाइट्स

भान्जासँग बुद्धको मामाघर

ओम बानियाँ

वर्सादको दिन भए पनि आकाश सफा थियो । मैले आफ्नो काम सकाएर विदेशबाट आएका दिदी र भान्जालाई साँझ ४ बजे गौतम बुद्धको मामाघर देवदेह नगरपालिकाको देवदह घुमाउने योजना बनाएको थिएँ । भान्जाको रुचि पनि देवदह घुम्ने थियो । दिदी पटक पटक गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी, उनको पिता राजा शुद्धोधनको दरबार तिलौराकोटमा जानु भएको भएता पनि बुद्धको मामाघर देवदह जानु भएको थिएन । तर भान्जा भने यस अघि १४ र १६ वर्षको उमेरमा मसँग देवदह गएका थिएँ । रामग्राम पनि गएका थिए । 

१४ वर्षको उमेरमा पहिलो पटक उनी देवदह पुग्दा खिन्न भएका थिए । त्यो किनभने बुद्धको मामाघर निकै उपेक्षित अवस्थामा थियोे । पार्क, मन्दिर, कुवा तथा पोखरीको कुनै स्याहारसंभार थिएन । त्यसबेला भान्जाले मलाई भनेका थिए, ‘मामा १ मैले पैसा कमाए भने देवदहको विकासमा सहयोग गर्ने छु ।’ हामीलाई जस्तै उनलाई पनि बुद्धको जन्मथलो लुम्बिनीसँगै बुद्धको मामाघर देबदहको पनि विकास होस् भन्ने चाहना थियो । त्यसैले उनी हरेक पटक नेपाल आउँदा देवदहको केही विकास भयो कि भन्ने हेर्न चाहन्थे । तर, दुई वर्ष अघि दोस्रो पटक पुनः देवदह पुग्दा देवदह जस्ताको तस्तै थियो । बरु पार्क, प्राचिन कुवा र पोखरीमा फोहोर बढेको थियो । 

४ बजे नास्ता खाइवरी भान्जालाई गाडी निकाल्न भनेँ । १८ वर्षिय भान्जालाई गाडी चलाउन निकै रुचि छ । सोही कारण उनले नेपालमा गाडी चलाउने परमिट समेत ल्याएर आएका छन् । भान्जाले गाडी निकाले । हेमा दिदी, बुहारी जुना, भाइकी छोरी सुषमा, छोरा सुशान्त अनि म, सबै गाडीमा चढेपछि भान्जा सुबृतले कार अगाडि बढाए । सडकमा पोखिएको पानी उछिट्टाउँदै कार अगाडि बढ्यो । मैले भनेँ, ‘पहिला हिलपार्क जाऔं । अनि देवदह जाऊला ।’ दिदीले भन्नु भयो, पहिला देवदह जाऔं, फर्किदा हिलपार्क पसौला । मैले दिदीको कुरामा सहमती जनाएँ । गाडी बुटवलबाट महेन्द्र लोकमार्ग हुँदै देवदहतिर हुँक्कियो । 

सिद्धार्थ लोकमार्गमा भन्दा महेन्द्र लोकमार्गमा ट्राफिक चाप कम थियो । भान्जाले कारको गति बढाउँदै थिए, सुशान्त रमाउँदै थियो । हामी भने बेलाबेलामा भान्जालाई गाडीको गति कम गर्न सतर्क गर्दै थियौं । केही छिनमा गाडी शितलनगर पुग्यो । र, मैले भान्जालाई गाडी दाँयातिर मोड्न भनेँ । भान्जाले त्यसै गरे । अनि गाडी लोकमार्ग छोडेर भवानीपुरतिर बढ्यो । भान्जाले सडकमा रमाइरहेका हाँसका बथानहरुलाई जोगाउँदै भने, मामा ! यो सडक पहिला आउँदा कच्ची थियो होइन ? मैले सडकमा हिँडिरहेका बाख्रा धपाउँदै भनेँ, अँ । पहिला आउँदा यो सडक कच्ची थियो । जे होस् बुद्धको मामाघर जाने यो सडक पक्की त बने छ । तर शिवपुरबाट आउने बाटो चाहीँ अझ पनि कच्ची नै छ ।

भान्जाले कार रोके । कार बुद्धको मामाघरको गेटमा थियो । भान्जा कारबाट उत्रिएर भने, बुद्धको मामाघर त अहिले पनि उस्तै छ । हामी गेट भित्र फस्यौ । सानो पार्कमा स्थानीय मानिसले घाँस काटिरहेका थिए । सानो मन्दिर नजिकै स्कुले केटाहरु गुच्चा खेल्दै थिए । दिदी, बुहारी तथा भाइकी छोरी सुषमाले फोटो खिच्न थाले । पार्कको चारैतिर हेरेपछि भान्जालाई मैले भनेँ, भान्जा, यहाँ एउटा सानो परिवर्तन त भएछ, भन्न सक्छौ ? भान्जाले चारैतिर नजर दौडाएपछि भने, यो अशोक पिलर थिएन, अहिले छ ।

भान्जाको बोली भुइँमा खस्न नपाउँदै कुच्चा खेल्दै गरेको फुच्चेले भन्यो, पिलर त पहिल्यै थियो, फलामको बार मात्र पछि लगाएको हो । मैले भनेँ, साँच्चै हो ? उसले भन्यो, कस्तो नपत्याएको । एक बित्ताको टुपीवाला त्यो फुच्चे अन्य बालबालिका भन्दा शारीरिक बनावटमा मात्र होइन, बोलीचालीका हिसाबले पनि निकै फरक थियो । मैले सुनेको थिएँ, फोटोमा देखेको थिएँ, देवदेहको ठुलो रुख । तर मलाई त्यो रुख कहाँनिर छ भन्ने थाहा थिएन । अनि मैले भुरैहरु मध्यको ठुलो केटोलाई सोधेँ, यहाँ ठुलो रुख कहाँनिर छ ? मेरो आवाज सुन्ने बित्तिकै भुराहरु एकसाथ बोले, अलि अघि गएपछि दायाँतिर जानुस्, त्यही छ पकडी बृक्ष । मैले सोधेँ, तिमीहरुलाई थाहा छ, त्यो रुख कति वर्ष पुरानो हो ? त्यही टुप्पीवाला फुच्चे बोल्यो, १ सय ८० वर्ष पुरानो । 

मैले हाँस्दै भनेँ, तिमीलाई कसरी थाहा भयो, तिमी त १० वर्षका छौ । उसले गुच्चा समाउँदै भन्यो, सामान्य ज्ञानमा त्यहीं लेखेको छ । मैले उसलाई समाउँदै भनें, अरे तिमी त जीके मास्टर नै रहेछौ । कति कक्षामा पढ्छौ ? ‘६ कक्षामा ।’ ‘५ कक्षामा कति अंक ल्याएका थियौं ?’ ‘९५ प्रतिशत ।’ ‘अनि पढेर के गर्ने हो ?’ ‘इच्छा त डाक्टर बन्ने छ । तर, पढ्न पाइएला जस्तो छैन ।’ किन ?’ ‘डाक्टर पढ्न ५०, ६० लाख लाग्छ रे, त्यत्रो पैसा त हाम्रो र अंकलहरुको सबै सम्पत्ति बेचेपनि हुँदैन ।’त्यो फुच्चेको कुराले मलाई स्तब्ध बनायो । त्यो मेधावी फुच्चे बाहुन भएकाले कोटा पनि पाउँदैन । ऊ ठुलो धनराशी खर्च गरेर मेडिसिन पनि पढ्न सक्दैन । हाम्रो नेपालमा यस्ता मेधावी विद्यार्थीको भविष्य के होला ? मैले सोधेँ, डाक्टर गोबिन्द केसीको आन्दोलन थाहा छ ?’ उसले भन्यो, थाहा छ । बाबा भन्दै हुनुहुन्थ्यो, गोबिन्द केसीको आन्दोलन सफल भयो भने हामी जस्ता गरीबका छोराछोरीहरुले पनि मेडिसिन पढ्ने औसर पाउँछौ रे ।’ उसले अगाडि भन्यो, मैले डाक्टर पढ्न पाए भने यही आएर काम गर्छु । पैसा कमाए भने यो बुद्धको मामाघर पनि राम्रो बनाउँछु ।’ 

मैले भान्जातिर हेरें । भान्जा पनि मुसुक्क हाँसे । भान्जाले पनि पहिलो चोटि यहाँ आउँदा बुद्धको मामाघर देखेर पैसा कमाए भने बुद्धको मामाघर पनि राम्रो बनाउँछु भनेका थिए ।

आकाश खैरो बादलले ढाकिएको थियो । तर पानी परेको थिएन । हामी गाडीमा चढ्यौ । गाडीबाट मैले बुद्धको मामाघरलाई निहालेँ । किन होला, यति महत्वपुर्ण स्थानलाई सरकारले महत्व नदिएको ? गाडी अगाडि बढ्यो । र, पकडी बृक्ष जाने बाटो लेखिएको सानो बोर्ड नजिकै रोकियो । बाटो सानो छ । कच्ची छ । खाल्टाखुल्टी परेको छ । भान्जालाई सन्देह लाग्यो, यो बाटोमा कार जान्छ कि जाँदैन । अनि म कारबाट उत्रिएँ । मैले उताबाट आउँदै गरेको एक जोगी जस्तो मानिसलाई देखेँ । सोधें । ‘पकडी बृक्ष हेर्न आएको । यो बाटो कस्तो छ ? गाडी जान्छ ?’ उसले भन्यो, ‘जान्छ । मजाले जान्छ ।’ भान्जाले गाडी अगाडि बढाए । तर बाटो उसले भने जस्तो थिएन । एक ठाउँमा त धन्नै कार ‘पानीजहाज’ भएको थियो । बल्लतल्ल गाडी पकडी बृक्षको गेटमा पुग्यो । हाम्रो आँखा अगाडि एउटा विशाल बृक्ष थियो । साँच्चै यति ठुलो बृक्ष हामीले कहिल्यै देखेका थिएनौं । सबैका मोबाइल क्यामेराहरु क्लिक क्लिक क्लिक गर्न थाले । मैले गार्डलाई सोधेँ, यो रुख कति वर्ष पुरानो हो ?’ उनले भने, बुद्धको पालाको भन्छन् ।’ ‘यसको मतलब २५, २६ सय वर्ष पुरानो ?’ मलाई विश्वास लागेन । यो रुखको बारेमा त्यहाँ कतै उल्लेख थिएन । जे होस् यो रुख निकै पुरानो हो र यो निकै विशाल छ । हेर्न लायक छ । कसैले यस रुखलाई दक्षिण एसियाको सबैभन्दा ठुला रुख पनि भनेका छन् ।

गेटबाट बाहिर निक्लिदै गर्दा सुशान्त मम्मीलाई लिएर चिसो किन्न गयो । बाफ रे बाफ ! सत्तरी रुपैयाँको फेन्टालाई सय रुपैयाँ रे ? २५ रुपैयाँको फु्रटीलाई ४० रुपैयाँ रे ? लोकमार्गको धार्के, रामनगरमा जस्तै यहाँ पनि लुट । मैले पसले साहुनीलाई भनेँ, यसरी नठग्नुहोस् । कारवाहीमा पर्नु होला । साहुनी अलि हच्चिकिइन् । जस्तोसुकै लुट गर्न पनि छुट भएको नेपालमा यिनलाई कारबाही गर्न यहाँ को आउँला ? म मनमनै हाँस्दै कारमा चडेँ । कार हिलपार्कको बाटो सोझियो । 

 (२०१७ मा नागरिक दैनिकमा प्रकाशित लेख। )

(नेपालमा मुख्यतः गौतम बुद्धका तीन महत्वपूर्ण स्थलहरु छन् । पहिलो उनी जन्मेको लुम्बिनी, दोस्रो उनले आफ्नो सकृय २९ बर्ष बिताएको कपिलबस्तु र तेस्रो उनको मामाघर तथा ससुराली कोलिय राज्य । उतीबेला यी क्षेत्रहरु दुई राज्य अन्तरगत पर्दथे । ‘गौतम बुद्धका बुवा शुद्धोधन शाक्य गणराज्य अन्तरगतको कपिलबस्तुका राजा थिए भने त्यसपूर्व दानव नदि (जो तिनाउ नदिभन्दा थोरै पश्चिमतर्फ छ) पारी र नारायणी नदिभन्दा पश्चिमपट्टि कोलिय गणराज्य अन्तरगतको दुई राज्यहरु क्रमशः देवदह र रामग्राम उल्लेख छ’, बरिष्ठ पुरातत्वविद् तथा बुद्धअध्ययनकर्ता तारानन्द मिश्र बताउँछन् ।)

ब्रेन बाइट्स 

बिपीको ‘राष्ट्रियता’

ओम बानियाँ

नेपाली राजनीतिक इतिहासका शिखर पुरुष बिपी कोइराला एक प्रजातन्त्रवादी राजनेता मात्र थिएनन्, त्यत्ति नै राष्ट्रवादी पनि थिए । राष्ट्रियताको सवालमा बिपीले निकै गंभिर र दुरदर्शी विचारहरु व्यक्त गरेका छन् । बिपीले भनेका छन्ः ‘एकीकरणपछि नेपालले एउटा आधुनिक भूगोल निर्धारित ग¥यो, एउटा देश गठन भयो, यस निर्धारित सीमानामा बस्ने अनेकौ धर्म, भाषा र संस्कृतिहरू अपनाउने यावत् जातजातिहरूको, एउटा देश, नेपालको उदय त भयो, तर बहुुजाति, बहुभाषी, बहुसंस्कृति तथा जैविक विविधताको यो देश ती सबै जातजातिहरूको साझा फूलवारी हुन सकेन, एक राष्ट्र बन्न सकेन । शरीरको ढाँचा खडा त भयो, त्यसमा आत्मा प्रवेश हुन सकेन, फ्रेम बनाइयो तर तस्विर राखिएन, भाँडो कुदियो, तर त्यसभित्र राखिने तत्व राखिएन । तसर्थ नेपालको राष्ट्रियताको इतिहासमा १८१६ पछिको काललाई, नेपाली भाषाको विकासलाई छोडेर मरुभुमिको युग भने पनि हुन्छ ।’ 

बिपीको बिचार प्रष्ट थियो । प्रजातान्त्रिक शासन व्यावस्थाले नै नेपाललाई सबै जातजातीहरुको फुलवारी बनाउने उनको दावी थियो । त्यसैले त बिपी आफ्नो अन्तिम साससम्म नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापना गर्ने लडाइँ लडिरहे । कहिल्यै थाकेनन् । कहिल्यै हारेनन् । उनका लागि प्रजातन्त्र निर्विकल्प थियो । राष्ट्र, राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र अन्योन्याश्रित भएको जनाउँदै वीपीले भनेका नै थिएः “प्रजातन्त्र बिना देश रहदैन । प्रजातन्त्र नभइकन वर्तमान युगमा राष्ट्रियता संभव छैन । विकास पनि संभव छैन । जस्तै राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र अन्योन्याश्रित छ उस्तै राष्ट्रियता, आर्थिक विकास र प्रजातन्त्र तीनै एउटा अर्कोमा आश्रित छन् ।....देश भन्नुहोस् चाहे राष्ट्र भन्नुहोस्, त्यो भूगोल होइन, माटो होइन । त्यो यथार्थमा जनता हो । जुन कुराले जनताको हित हुन्छ त्यही कुरो देश हितको कुरो हो ।’

बिपीले राष्ट्रियता, आर्थिक विकास र प्रजातन्त्रलाई पनि एक अर्कोमा आश्रित ठानेका छन् । हुन पनि हो, आर्थिक विकास बिना न त राष्ट्रियता मजबुत हुन्छ न त प्रजातन्त्र दिगो हुन्छ । त्यो किनभने कुनै पनि नागरिक भोको पेट र नांगो आङले राष्ट्रियताको माला जपेर बस्न सक्दैन ।

एउटा हिन्दी फिल्म छ, ‘चक्रब्युह’ । जसका नायक राजेश खन्ना प्रहरीबाट बच्न भाग्दै हिँडेको हुन्छ । भाग्दाभाग्दै राती एउटा गाउँमा पुग्दछ । भोकतिर्खाले बिल्लीबाठ राजेश एउटा घरमा पस्छ । घरमा बुढाबुढी मात्र हुन्छन् । खेतमा गाई पसेको थाहा पाएपछि बुढो खेततिर दौडिँन्छ ।अब घरमा बुढाकी तरुनी पत्नी मात्र हुन्छे । जवान राजेश खन्नालाई देखेपछि बुढाकी तरुनी पत्नीले काम भावनाले उसलाई आफुतिर आकर्षित गर्न खोज्छे । राजेश बिस्तारै ऊतिर बढ्छ । बुढाकी पत्नी निकै कामोत्तेजित हुन्छे । राजेश ऊ नजिकै पुग्छ र झटपट अगाडि राखेको भातको भड्डु उठाएर कपाकप भात खाना थाल्छ । गाँसबासकपास मानिसको पहिलो आवश्यकता हो । यही घासबासकपास लागि नै पचासौं लाख नेपाली युवाहरु रोजगारीका लागि विदेश गएका छन् । विकसित राष्ट्रमा पुगेका थुप्रै नेपालीहरुले विदेशी नागरिकता समेत लिएका छन् । के अमेरिका, बेलायत तथा अष्ट्रेलिया आदि जस्ता राष्ट्रहरुको नागरिकता लिने नेपालीहरुलाई नेपालको माया नभएको हो र ? 

बिपीले भनेका छन्ः राष्ट्रियता माटो होइन, जनताको सामुहिक भावना (विचार) हो । राष्ट्रियताको बिवेचनामा सर्वप्रथम तत्व र अन्तिम तत्व पनि जनता हो । राष्ट्रियता जनताको सामुहिक मनोभावनालाई लक्षित गर्ने शब्द हो । सामूहिक रूपबाट समयमा आइपर्ने व्यापक समस्याहरूको समाधानमा लाग्नु पर्दा सहज किसिमले उत्पन्न हुने जनभावना नै राष्ट्रियता हो । राष्ट्रियताको यस परिभाषामा तीन तत्व सामेल छन्—जनताका व्यापक समस्या, त्यसको समाधानको सामूहिक प्रयत्न र त्यस प्रयत्नबाट सहज किसिमले उत्पन्न हुने भावनात्मक एकता । अर्को शब्दमा राष्ट्रियता भन्नाले लक्षित गर्ने तत्वहरुः (१.) जनता (२.) तिनका अगाडि उपस्थित भएका समस्याहरु (३.) ती समस्याहरुको सबैले मिलेर समाधान गर्ने दिशापट्टीको सामुहिक प्रयत्न र (४.) त्यस प्रयत्नमा अनुभव गरेको एकताका भावना । यसरी राष्ट्रियताको विचार गर्दा भुगोलको भुमिका गौण भएर जान्छ । ”

बिपीले अगाडि भनेका छन्ः ‘‘राष्ट्रियताको भावनात्मक विकास एउटै विचारधाराको प्रचारले हुँदैन, त्यो विकासको क्रम द्वन्द्वात्मक हुन्छ । विचारको संघर्ष राष्ट्रिय हितका सम्बन्धमा मतभिन्नताबाट निस्केको त्यो सामुहिक निर्णयको फराकिलो शिलाखण्डमा राष्ट्रियतको भावना गहिरिँदै, बाक्लिदै र फराकिलो हुँदै दृढतर हुँदै जान्छ ।’

२०३३ सालमा बिपी राष्ट्र र राष्ट्रियताका लागि नै आफ्नो ज्यान हत्केलामा राखेर नेपाल र्फिर्कएका थिए । बिपीको मेलमिलापको नीति कसैको विरुद्धमा थिएन । यो त राष्ट्र र राष्ट्रियतालाई कमजोर हुन नदिन बिपीले चालेको एक ऐतिहासिक कदम थियो ।  बिपी भनेका थिएः ‘हिजोसम्म हाम्रो संघर्ष जनताको प्रजातान्त्रिक अधिकारको निम्ति मात्र थियो । त्यसो हुनाले हामीले प्रजातान्त्रिक पक्षमा मात्र बढी जोड दियौं । आज यसमा एउटा नयाँ आयाम थपिएको छ । नेपाली कांग्रेसलाई आज दोहोरो जिम्मेवारी आई परेको छ । यो दोस्रो जिम्मेवारी हो, देशको अस्तित्वको रक्षा गर्ने ।’

अहिले पनि नेपाली काँग्रेसको मात्र होइन, सम्पुर्ण राजनीतिक दलहरुको काँधमा दोहोरी जिम्मेवारी नै आई परेको छ । पहिलो हो, देशको अस्तित्वको रक्षा गर्ने । दोस्रो हो, एकजुट भएर दु्रत आर्थिक विकासतिर अगि बढ्ने । देशको आर्थिक विकास बिना न त लोकतन्त्र संस्थागत हुन्छ, न त नेपाली राष्ट्रियता मजबुत हुन्छ । त्यसैले नेपाल राष्ट्र र नेपाली राष्ट्रियतालाई जोगाउने हो भने राजनीतिक दलहरु भारत, चिन वा पश्चिमाहरुको ईशारामा होइन कि जनताको सामुहिक भावना अनुसार देशको अस्तित्वको रक्षा गर्दै आर्थिक विकासमा कम्मर कसेर लाग्नु नै इमान्दारी राजनीति हो । 

 जय होस् ।

 हेल्थ फर्स्ट:

आयुर्वेद, आहार र आरोग्य 

ओम बानिायाँ

आधुनिक समाजमा रोगहरु यसरी बढेका छन् कि रोग नै नलागेका मानिसहरु भेट्न नै गाह्रो छ । यसरी मानिसलाई रोगहरुले आक्रमण गर्नुको एक प्रमुख कारण मानिसहरुको अप्राकृतिक जीवनशैली हो भन्ने कुरामा दुई मत छैन । प्राकृतिक नियम विपरितको खानपान तथा आचरणका कारण नै मानिसलाई मधुमेह, हृदयरोग, ब्लडप्रेसर, थाइरोडिज्म, मोटोपना, लिभर सिरोसिस, ग्यास्टिक, अल्सर तथा क्यान्सर जस्ता खतरनाक रोगहरुले गाँजेको कुरा आधुनिक चिकित्सा विज्ञानले पनि स्वीकार गरेको छ । तर अधिकांश मानिसहरु यस तथ्यप्रति गम्भिर नभइ रोगहरुबाट छुटकारा पाउने आशामा घरि यो त घरि त्यो हस्पिटलहरु धाउने गरेका छन् । 

आयूर्वेद भन्छ, यदि मानिसको खानपिन ठीक भएन भने औषधिले पनि काम गर्दैन । यदि खानपिन ठीक भयो भने औषधिको आवश्यक पर्दैन । यदि मानिसले उचित र प्राकृतिक आहारबिहार (लाइफ स्टायल) अपनाउने हो भने मानिस रोगहरुबाट बच्ने मात्र होइन, पूर्णस्वास्थ्य लाभ प्राप्त गर्न सक्छन् । शरीरका लागि आहारको महत्वलाई दर्शाउँदै चरकसंहिता(सूत्र ११÷३२ )–मा भनिएको छः “त्रय उपस्तम्भा इति–आहारः स्वप्नो ब्रह्मचर्यमिति ।” (अर्थात आहार, निद्रा तथा ब्रह्मचर्यको पालनाः यी शरीरका तीन उपस्तम्भ हुन् । यिनै स्तम्भमा नै शरीररूपी भवन अडेको छ ।) यसै गरी छांदोग्य उपनिषद् भनिएको छः “आहार शुद्रौ सत्वशुद्धिः सत्व शुद्धौं धु्रवा स्मृतिः । स्मृतिलाभै सर्वग्रंथीनँं विप्रमोक्षः ।।” (आहार शुद्ध भयो भने सत्व शुद्धी हुन्छ । सत्व शुद्धि भयो भने धु्रव स्मृति प्राप्ति हुन्छ । स्मृतिको प्राप्तिले सम्पूर्ण ग्रन्थीहरू खुल्छन् ।) । आयूर्वेदको यस भनाई अहिले वैज्ञानिकरुपमा पनि पुष्टि भएको छ ।

आहार के हो ?

साधारण शब्दमा भन्ने हो भने भोजनलाई आहार भनिन्छ । तर, आयूर्वेदिक दृष्टिकोणले आहारको अर्थ व्यापक छ । मुख र जिब्रोले लिने खाद्य पदार्थहरु मात्र आहार होइनन्  । आहारको वास्तविक अर्थ हुन्छ, बाहिरको चिज शरीर भित्र लिनु । जेसुकै कुरा पनि हामीले बाहिरबाट भित्र लिन्छौं भने त्यो आहार हो । भोजन आहार हो, जसलाई हामीले मुख र जिब्रोद्वारा भित्र लिन्छौं । तर आँखाद्वारा पनि हामीले बाहिरको दृश्यहरू भित्र लिन्छौं । दृश्य पनि आहार नै हो । कानले लिने आवाज, त्वचाले लिने स्पर्श तथा मनले सीधै ग्रहण गर्ने विचार र कल्पना पनि आहार नै हो । विचारको आहार त यति शक्तिशाली छ, जसले मानिसको बे्रनबोडीको रसायनिक संरचनालाई तुरुन्त परिवर्तन गरिदिन्छ । त्यसैले त मनोविज्ञान भन्छ, जस्तो सोच्छौ, त्यस्तै हुन्छौ । त्यसैले रोगहरुबाट छुटकारा पाउन, निरोग र स्वस्थ जीवन जिउन आयुर्वेद र मनोविज्ञानको यस धारणालाई हृदयांम गर्दै सात्विक र सन्तुलित भोजनका साथै आफ्नो आचारविचार पनि ठीक राख्नु अति आवश्यक हुन्छ । 

के हो सात्विक भोजनः 

भोजनको उद्देश्य शरीरलाई पोषण दिनु हो । वास्तवमा भोजन शरीरको इन्धन हो । भोजनबाट नै मानिसलाई कार्य गर्ने ऊर्जा मिल्दछ । त्यसैले सदैव सात्विक र सन्तुलित भोजन गर्नुपर्छ । भोजन जीवन स्थिर राख्नको लागि गर्नुपर्छ, स्वादको लागि होइन । गरिष्ट र चट्पटे अमिलो, रूक्ष तथा बोत्तल, डिब्बा र पकेटका मृत भोजन आदि सेवन गर्नुहुँदैन । प्राकृतिक स्वरुपका हितकर र परिमित भोजन गर्नुपर्छ । सन्तुलित भोजन त्यो हो, जसमा प्रोटिन, भिटामिन, कार्वाेहाइडे«ट तथा खनिज पदार्थहरू उपलब्ध हुन्छन् । गहुँ, जौ, मुँग, मकै आदि अन्न, लौका, फर्सी, करेला, टमाटर, काँक्रो, आलु, मुला आदि तरकारी, सिमी, बोडी, चना, भटमास, केराउ आदि गेडागुडी तथा हरियो सागपात र फलफूलहरू आदि जस्ता अमृत खाद्यपदार्थ सात्विक भोजन हुन् । अमृत खाद्यपदार्थ भन्नाले यस्ता जीवित खाद्यपदार्थ हुन्, जुन उम्रिन सक्दछन् । जस्तै गहुँ जौ, मुँग, मकै तथा फलफूलहरू । 

अतः स्वस्थ शरीरका लागि जंकफुड्स तथा फास्टफुड्स जस्ता मृत खानेकुराहरु होइन, अमृत खाद्यपदार्थ शुद्ध र सफासँग, त्यसको प्राकृतिक स्वरूप र गुण नष्ट नहुने गरी पकाएर, ठीक समयमा, न धेरै न थोरै, ठीक्क मात्रामा, सही ढंग र शुद्धभावनाले आरामसँग बसेर खुब चपाइ–चपाइ खानाको स्वाद लिएर (आयुर्वेदका अनुसार एक गा“सलाई बत्तीस पटक चपाइ) ग्रहण गर्नुपर्छ । यसरी एकाग्रचित्त भएर भोजन गरेको खण्डमा पाचनप्रणाली उचित तरिकाले आफ्नो कार्य गर्न समर्थ हुन्छ । 

मानिसको शरीरमा ७० प्रतिशत पानी हुने हुँदा दिनभरिको खानामा तीन चौथाइ फलपूmल तथा सागपात जस्ता रसद्धार पदार्थ र केवल एक चौथाई गहु, जौं तथा चामल जस्ता अन्न हुनुपर्छ । दिनभरिमा कम्तिमा पनि आठ गिलास पानी पिउने गर्नुपर्छ । तर भोजनका साथ पानी पिउनु हुदैन । तर, भोजन भन्दा आधा घण्टा पहिला र एक घण्टा पछि पानी पिउन सकिन्छ । भोजन टसमस हुने गरी खानु हुदैन । भोजन पकाएको तीन घण्टा भित्र सेवन गर्नुपर्छ । भोजन पहिला बन्दगोपी, काँक्रो, मुला, सलगम, गाँजार, लहसुन तथा प्याज आदिको सलाद खानु सुनमा सुगन्ध थपे जस्तो हुन्छ । यहाँ मनन गर्नु पर्ने अर्को कुरा के भने यदि कुनै रोग लागेको छ भने रोग अनुसार भोजन सेवन गर्न आवश्यक हुन्छ । त्यो किनभने सेवन योग्य (पथ्य) भोजन खाने तथा सेवन गर्न नहुने (अपथ्य) भोजन नखाने हो भने रोग छिटो निको हुन्छ । तर भोजनमा लापरवाही गर्ने हो भने रोग ठीक हुन गाह्रो मात्र होइन, झन गम्भिर हुन सक्दछ । यसै गरी शिशु, बालक, विद्यार्थी, मजदुर, कर्मचारी, जवान, पौढ, महिला, गर्भवति तथा सुत्केरीको भोजन र भोजनको मात्रा पनि फरक फरक हुने हुँदा सोही अनुसार भोजन गर्नु गराउनुपर्छ । यो नै शरीरलाई पोस्ने र स्वास्थ्य रक्षा गर्ने अचुक उपाय हो ।

के हो शुभाचरणः

निरोगी र स्वस्थ रहनका लागि उचित भोजन भएर मात्र पुग्दैन,  उचित दिनचर्या तथा शुभाचरणको पालना गर्न पनि त्यत्ति नै आवश्यक हुन्छ । त्यो किनभने दिनचर्या नियमित भएन भने शरीर चुस्त–दुरुस्त तथा सशक्त हुदैन, खाए पिएको पच्दैन । भोजनबाट शरीरले जुन पौष्टिकता प्राप्त गर्नुपर्ने हो त्यो प्राप्त गर्न सक्दैन । जसले गर्दा शरीर रोगी तथा कमजोर हुन्छ । जीवनशैलीको सम्बन्धमा एडिसनले भनेका नै छन्ः “मैले आजसम्म यस्तो व्यक्ति देखेको छैन, जो प्रतिदिन सबेरै उठ्छ, सकारात्मक विचार गर्छ, ईमानदारीसाथ मेहनत गर्छ र पनि दुर्भाग्यको शिकायत गर्ने गर्छ ।” यो भनाइ एकदम वैज्ञानिक छ । त्यसैले आरोग्य जीवनका लागि सात्विक भोजनका साथै प्राकृतिक दिनचर्या तथा शुभविचार राख्न अत्यन्तै जरुरी छ । 

चर्चित हिन्दी फिल्म तारे जमीन परमा एक दृश्य छ, जसमा अभिनेता आमिर खानले भन्छन्ः सोलोमन आइल्याण्डका आदिवासीहरुले रुख काँट्दैनन् । उनीहरु रुखको वरिपरि एककठ्ठा भएर घण्टौसम्म रुखलाई तथानाम गाली गर्छन् । खुब गाली गर्छन् । केही हप्तापछि रुख सुखेर आफैं ढल्छ । धेरैलाई यो कुरा साहदै विश्वास लाग्ला । प्रत्यक्ष देख्ने आममानिसले यसलाई दैविक चमत्कार भन्ने गर्छन् । तर यो कुरा सही र प्रमाणिक हो । यस सम्बन्धमा अनेक विद्धानहरुको आ–आफ्नो तर्क छ । तर वैज्ञानिक डा. बू्रस लिप्टनको अनुसार यो कुनै चमत्कार नभएर विचार शक्तिको कमाल हो । 

मनोविज्ञान भन्छ, मानिसको विचारले नै मानिसको जीवन बनाउँछ । मानिसको जीवन बिर्गाछ । मानिसलाई स्वस्थ बनाउँछ । मानिसलाई रोगी बनाउँछ । जब व्यक्तिले नकारात्मक भावनाहरु अवचेतन मनमा दबाएर राख्दछ, बाहिर निक्लने बाटो दिदैन, तब शरीरको रासायनिक प्रक्रिया विषाक्र हुन्छ, अनि तनाब, चिन्ता, हृदय रोग तथा अल्सर आदि जस्ता रोगहरु पैदा हुन्छन् । वास्तवमा रोगहरुको जरो भनेको नै अवचेतनमा दबेर रहेको नकारात्मक भावना हो । 

दि बाइलोजी अफ बिलिफका लेखक डा. ब्रुस लिप्टनका अनुसार जब सोलोमन आइल्याण्डका मानिसहरु रुखलाई गाली दिन्छन्, तब रुखको माइण्डले नकरात्मक तथा खतरनाक विचारहरुलाई इन्स्टल गर्छ । जसका कारण रुखको मोलेकुलर संरचना बिग्रन्छ । अनि रुख सुकेर ढल्छ । यस कुराको पुष्टि क्वान्टम फिजिक्सले पनि गर्छ । यही कुरा मानिसमा पनि लागु हुन्छ । बारम्बार एकै कुरा दोहोराउनाले मनमस्तिष्कको संरचना नै परिवर्तन हुन्छ । २५ सय वर्ष पहिला महात्मा बुद्धले भनेका नै थिए, तिमीले जस्तो सोचका थियौ, त्यस्तै भएका छौ । त्यसैले स्वस्थ जीवनका लागि भोजन मात्र ठीक भएर हुदैन मानिसको आचारविचार पनि ठीक हुनुपर्छ ।

संक्षेपमा भन्नु पर्दा हरेक दिन आफ्नो उमेर र शारीरिक क्षमता अनुसार कुनै न कुनै शारीरिक कार्यहरु गर्ने, दैनिक २, ४ किलोमिटर हिड्ने वा दौडिंने, ध्यान, प्राणायाम तथा आसन वा व्यायाम गर्ने, लेखपढ गर्ने, गहिरो निद्रा सुत्ने, सन्तुलित पौष्टिक आहार सेवन गर्ने, सकरात्मक सोच, आशा र विश्वास राख्ने, सक्रियपुर्वक समाजिक कार्यहरुमा लाग्नु स्वस्थ र दीर्घायु रहने सरल उपायहरु हुन् ।  (लेखक साइकोथेरापिष्ट तथा मेमोरी ल्याब प्रमुख हुन् ।)

ब्रेन बाइट्स

हरियाली साउन: बोलबम मनोविज्ञान

 ओम बानियाँ

साउन । उपवासको महिना । बोलबमको महिना । गेरु बस्त्रको महिना भक्तिको महिना । जसै साउन सुरु हुन्छ, फेसन बजारको रंग गेरुमय हुन्छ । साउन महिनामा हरियो, रातो, पहेँलो चुरापोते, मेहन्दी र पहिरनमा सजिने गर्छन् नेपाली महिला । यस महिनामा भगवान शिवका नाममा व्रत बस्नेहरू पनि धेरै छन् । शिवलाई हरियो, रातो र पहेँलो रङ मन पर्ने भएकाले उनलाई खुशी बनाउन महिलाहरूले ती रङका पहिरन र चुरापोते लगाउने गरेको विश्वास धेरैको छ । नेपालको शहरबजारमा मात्र होइन गाउँहरुमा समेत अहिले साउने फेसनले छोएको छ । फुटपाथका ठेलागाडादेखि ठूला मल हरियो, रातो, पहेँलो रङले सजिएका छन् । सबैतिर साउनकै लागि विशेष सामान राखिएका छन् । हरियो, पहेँलो, रातो रङका कपडा, चुरापोते, नेलपोलिस सबै साउन केन्द्रित छन् । पाका महिलाले धार्मिक विश्वास साथ साउनलाई विशेष मान्ने गरे पनि आधुनिक महिलाले विशुद्ध फेसनका दृष्टिले यसलाई हेर्ने गरेका छन् । 

हरियाली साउनः

साउन महिना हरियालीको महिना हो । यस महिना चारैतिर हरियाली, रंगविरंगी फूल, सप्तरंगी इन्द्रेणीको मौसम पनि हो । प्रकृतिको यहि सप्तरंगी पृष्टभूमीसँग मिल्नेगरी यस महिनामा महिलाहरु रंगीचंगी फेसनमा सजिने गर्छन् । साउनको फेसनमा हरियो, रातो र पहेंलो रंगको कम्बिनेसन मिलाइन्छ । चाहे साडी, कुर्तामा होस् वा चुरामा, यी तीन रंगको संयोजन हुन्छ । साउनमा लगाइने यस्तो रंग अर्थपूर्ण छ । हरियो रंगलाई प्रेम र वातावरणको, रातोलाई सौभाग्यको र पहेंलोलाई पवित्रताको प्रतिक मानिन्छ । चुरा, पोते, मेहेन्दी लगाउनुको सामाजिक महत्व पनि छ । खासगरी अन्नवाली लगाइसकेपछिको यो फुर्सदिलो समयमा शृंगारको छुटै महत्व हुन्छ । हातमा लगाइने प्राकृतिक मेहेन्दीको औषधीय गुण पनि हुन्छ । यसले हातलाई आकर्षक देखाउने मात्र नभई, चोटपटक पनि निको हुने बताइन्छ ।

 

रंग र ब्रेनः

रंगहरुले मानिसको मनमस्तिष्कलाई कसरी प्रभावित पार्दछ भन्ने विषयमा थुप्रै अध्ययन अनुसन्धानहरु भएका छन् । अनुसंधानबाट पुष्टि पनि भएको छ कि हरेक रंगहरुमा मानिसलाई शारीरिक, मानसिक तथा भावनात्मकरुपमा प्रभावित पार्ने विशेषताहरु निहित हुन्छन् । रंगहरुका आआफ्नै गुण, धर्म र विशेषताहरु हुन्छन् । जस्तो कि रातो रंग प्रेम, उत्तेजना र क्रान्तिको प्रतिक हो । पहेँलो रंग बुद्धिको प्रतिक हो । निलो रंग सत्य र आशाको प्रतिक हो । हरियो रंग आशा, समृद्धि तथा बुद्धिको प्रतिक हो । गुलावी रंग दयाको प्रतिक हो । यसै गरी सेतो रंग शुद्धता, सत्ता र शान्तिको प्रतिक हो । अनि कालो रंग अँध्यारो, तिरस्कार तथा तमस बुद्धिको प्रतिक हो ।  

बोलबम मनोविज्ञानः

बोलबमको असली अर्थ हो, शिवको मन्त्र जप्नु । यसरी शिवको मन्त्र उच्चारण गर्नुको पनि फाइदा छ भनिन्छ । जब हामी मन्त्रोच्चारण गर्छौ, त्यसले पैदा गर्ने तरंगले शरीरमा उर्जा मिल्छ । बोलबमले सात्विक जीवनशैलीतर्फ डोर्होयाउँछ । किनभने, बोलबम हिँड्नेले तामासिक जीवनशैली पूर्णत त्याग्नुपर्छ । खानपान र जीवनशैलीदेखि पहिरनसम्ममा सर्तक हुनुपर्छ । सादा एवं सुपाच्य खानेकुरा खानु वा उपवास बस्नुपर्ने चलन छ, बोलबममा । बोलबम हिँड्नुलाई काँवरीया भनिन्छ । उनीहरुले काँधमा बोक्ने बाँसको भाटालाई का“वर भनिन्छ, जसको दुई छेउमा घैला झुन्ड्याएर त्यसमा पानी भरेर नजिकको शिवालयमा पुराइन्छ । उक्त पानी शिवलिंगमा चढाइन्छ । त्यससँगै वेलपत्र, कुशको फूल, शमीको पात, नीलकमल तथा धतुराको फूलले पूजा गरिन्छ ।

बोलबमको सांकेतिक अर्थ हो, पानी र सृष्टिको महत्वलाई दर्शाउनु । चराचर जगत पानीमै आश्रति छ । पानीको अभावमा सृष्टि संभव छैन । शिवलिंगलाई सृष्टिको प्रतिक पनि मानिन्छ । के पनि भनिन्छ भने, अविरल पानीको स्रोत भएको स्थानबाट सुख्खा स्थानमा पानीले सिंचित गर्नुपर्ने प्रतिकात्मक सन्देश दिइएको हो यो । यसलाई यौनसँग पनि जोडेर व्याख्या गरिएको छ । यसबेला मानिसमा कामवासना बढ्छ । यसलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ भन्ने संकेतको रुपमा पनि शिवलिंगमा पानी चढाइएको मानिन्छ । 

यो भनाइलाई साउनमा महिलाहरुले हातभरी लगाउने चुरा र मेहेन्दीसँग पनि जोडिन्छ । साउन महिनाभर चुरा लगाउनुको कारण पुरुष एवं पतिमा बढ्दो कामवासना नियन्त्रण गर्नु हो भन्ने गरिएको छ । तर धार्मिक कथन अलि फरक छ । धार्मिक कथन अनुसार विषपानका कारण शिव भगवानको कण्ठ नीलो भयो । भगवान शिवले समुन्द्र मन्थन गर्दा निस्किएको कालकुट नामक विषलाई आफ्नो कण्ठमा समाहित गरेर सृष्टिको रक्षा गरेका थिए । त्यसरी आफ्नो कण्ठमा समाहित गरेको विषको जलन शान्त पार्नका लागि देवी देवताले उनलाई जल अर्पण गरे ।

पुछारमाः
मानिसको जीवनमा रंंगको ठूलो महत्व छ । त्यो किनभने मानिसको जीवन नै रंगीन हुन्छ । बेरंग जीवन अर्थात् रंग बिनाको जीवन मानिसले सहजपूर्वक जीउन सक्दैन । जीवनमा रंग भएन भने मानिस उदास, निराश र बैचन हुन्छ । दिउँसै चारैतिर निस्पष्ट अँध्यारो देख्छ । उसको आशा मर्छ । विश्वास मर्छ । चाहना मर्छ । उसलाई कुनै कुराप्रति पनि रमाइलो लाग्दैन । मानिस जिउँदो लास जस्तो हुन्छ ।

 तर जीवनमा रंग भयो भने मानिस खुसी हुन्छ । प्रसन्न हुन्छ । दुःखमा पनि सुखको आशा गर्छ । अँध्यारो पछिको उज्यालोको पर्खाइमा हुन्छ । कालो बादलमा पनि चाँदीको घेरा देख्छ । त्यसैले मनोवैज्ञानिक रुपमा पनि मानिसको जीवनमा रंगको ठूलो महत्व छ । जीवनमा रंगको यही महत्वलाई हृदयांम गरेर नै हाम्रा पूर्वजहरुले चाढपर्व, जात्रा तथा उत्सवहरुको आबिस्कार गरेका हुन् । हिजोआज जीवनलाई रंगीन बनाउने अनेक माध्यमहरु छन् । कोही फुटबल तथा क्रिकेट आदि जस्ता खेलहरु खेलेर तथा हेरेर रमाइलो मनाइरहेका हुन्छन् । कोही फिल्म हेरेर, संगीत सुनेर, कोही दोहोरी गाएर, कोही भोजभतेर गरेर, कोही मेला र जात्रा सजाएर त कोही मायाप्रीति गाँसेर जीवनमा रंग छर्ने कार्य गरिरहेका हुन्छन् । हरियो तथा गेरुवा पहिरनमा साउनको शिव उत्सव मनाउनुको मनोविज्ञान पनि जीवनलाई रंगीन बनाउनु नै हो । 

(नागरिक दैनिकमाप्रकाशित लेख )

ब्रेन बाइट्स

कुकुर मात्र कुकुर होइन

 घर बाहिर गएका आफ्नो मालिक कुन बेला घर फर्किन्छन् भन्ने कुरा कुकुरलाई थाहा हुन्छ ।

ओम बानियाँ 

 कुकुर एक इमान्दार जनवार हो । मानिसको साथी हो । मानिसको रक्षक हो । प्राचिन कालदेखि कुकुरले घरको रेखदेख तथा चोरडाँकाबाट बचाउने कार्य गरी मानिसलाई सहयोग गर्दै आएको छ । अपराधीहरू पत्ता लगाउने, अध्ययन–अनुसन्धान गर्ने कार्य पनि कुकुरले गर्छ । त्यसैगरी कुकुरले कुनै प्राकृतिक प्रकोप तथा दैवी विपत्ती हुने बेलामा पूर्वसूचना समेत दिन्छ । यिनै गुणहरुका कारण मानिसहरुले कुकुर पाल्ने गरेको देखिन्छ । जंगली अवस्थामा रहँदादेखि नै मानिसले कुकुर पाल्न थालेको विश्वास गरिन्छ । शिकारदेखि घरको सुरक्षा गर्ने काम होस् वा विभिन्न तरिकाले मनोरञ्जन प्रदान गर्ने काम होस् कुकुरले मानिसलाई सधैं साथ दिँदै आएको छ । कुकुरलाई भैरवको बाहन पनि भनिन्छ । यही गुणको कदर गरेर मानिसले कुकुरप्रति सम्मान गर्दै वर्षको एकदिन भए पनि कुकुरको पूजा गर्न थालेका हुन् । हाम्रा पौराणिक गाथाहरूमा पनि कुकुरसँग जोडिएका अनेकौं प्रसंगहरु छन् । 

धेरैले कुकुरलाई अति मन पराउँछन् । घरमा कुकुर पाल्नु कतिपयको सोख हुन्छ । कतिपय सुरक्षाका लागि कुकुर पाल्छन् । घरपालुवा जनवारमध्ये कुकुर धेरै प्रिय हुने गर्दछ । समय परिवर्तन भएसँगै विभिन्न प्रजातिका कुकुर पाइन्छन् । पछिल्ला दिनमा नेपाली भन्दा पनि विदेशी कुकुर नै धेरै देखिन्छन् । कुकुरका फाइदा धेरै छन् । कुकुरले मानिसको स्वास्थ्यमा समेत फाइदा गर्ने एक अनुसन्धानले सार्वजनिक गरेको छ । केही समय अगाडि गरिएको अनुसन्धानले कुकुर पाल्नुका फाइदा सार्वजनिक गरेको हो । 

 कुकुर पाल्नुका फाइदा

अमेरिकाको बार्कपोस्टले कुकुर पाल्नुका फाइदा सार्वजनिक गरेको हो । जस्तैः मुड राम्रो बनाउन साथ दिन्छ । बच्चामा हुनसक्ने छालाको रोग जोगाउन सहयोग गर्छ । कार्डियोभास्कुलर रोगको जोखिमबाट जोगाउछ । मानिसलाई स्वास्थ्य दैनिकीतर्फ सधै प्रोत्साहित गर्छ । मानिसलाई सक्रिय बनाउछ, । हृदयघात हुनबाट जोगाउछ । कुकुर पालिएको घरका बालबालिका चलाख हुन्छन् । घरमै कुकुर भएपछि परिवारले सुरक्षित महसुस गर्छन् । दिक्कलाग्दो वातावरण सिर्जना हुनबाट टाढै राख्छ । जोखिममा कुकुरले जीवन बचाउन साथ दिन्छ ।कुकुरको मूल विशेषता यही हो कि यो भुक्न सक्छ, आक्रमण गर्न सक्छ । कुकुर स्वामीभक्त पनि हुन्छ । स्वामीको लागि ज्यानै दिने कुकुरहरू पनि पाइन्छन् ।

कुकुरका झन्डै सात सय एक विशुद्ध प्रजातिहरू पाइन्छन् । मिस्कट र भुस्याहा जाति–प्रजाति भने थुप्रै हुन्छन् । हजारौं । झन्डै दुई सय पचास प्रजातिका कुकुरहरू घरमा पाल्नका लागि योग्य मानिन्छन् । अफगान हाउन्ड, अकिता, अलास्कन मलाउमट, अस्ट्रेलियन कैटल, अस्ट्रेलियन केल्पी, अस्ट्रेलियन सिल्की टेरियर, एल्सेसियन, बीगल, बेल्जियन सेर्फड, जर्मन सेर्फड, ब्लड हाउन्ड, बक्सर, ब्रिटिस बुलडग, शिहुआहुवा, जर्मन प्वाइन्टर, डोवरम्यान, ल्याबराडोर प्यापिलन, माल्टेज, पमेरियन, पुडल, साइबेरियन हस्की, तिब्बती स्पानियल, गोल्डन रिट्रिवर, ग्रेट डेन, आइरिस सेटर, आइरिस वुल्फहाउन्डजस्ता प्रजातिका कुकुरहरू विश्वका सर्वा्धिक लोकप्रिय प्रजातिहरू मानिन्छन् । बोर्डर कोली, पुडल र गोल्डन रिट्रिवर सबैभन्दा समझदार कुकुर मानिन्छन् । अफगान हाउन्ड भने सबैभन्दा मूर्ख र ल्वाँदे कुकुर मानिन्छ । संसारको सबैभन्दा सानो र हलुंगो कुकुर शिहुआहुआ हो र सबैभन्दा ठूलो र गरुंगो कुकुर वुल्फहाउन्ड हो । 

कुकुरहरूको सबैभन्दा महत्वपूर्ण अंग भनेको नाक र कान हो । कुकुरको आँखा निकै कमजोर हुन्छ । यसले रङहरू चिन्न र छुट्याउन सक्दैन । अर्थात् कलर ब्लाइन्ड हुन्छ । यसले केवल ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट मात्र देख्नसक्छ । त्यसैले कुकुरको सुघ्ने र सुन्ने शक्ति गजबको हुन्छ । स्वामीको गन्ध र बोली यसले गजबले चिन्छ । केही कुकुरहरू त स्वामीको कार, जुत्ता, पोशाक, बन्दुक पनि चिन्दछन् । कुकुरहरूको सुन्ने क्षमता मान्छेको भन्दा बढी हुन्छ । सँुघ्ने क्षमता त झन् एक हजार गुना नै बढी हुन्छ । त्यसैले त भनिन्छ, स्थिति र परिस्थिति यसले निकै चाँडै ठम्याउन सक्छ । र, त्यही परिस्थितिअनुसार स्वामीभक्ति गर्न सक्छ । कुकुरको अध्ययन अनुसंधान गर्ने वैज्ञानिकका अनुसार बाहिर गएका आफ्नो मालिक कुन बेला घर फर्किन्छन् भन्ने कुरा कुकुरलाई थाहा हुन्छ ।  (लेखक मनोविद् तथा मेमोरी ल्याब प्रमुख हुन् ।)