ब्रेन बाइट्स 

औषधि हो, पानी 

ओम बानियाँ 

पानी प्रकृतिको एक महत्वपूर्ण अंग हो । जीवजन्तुहरूका लागि प्रकृतिको अमूल्य वरदान हो । वास्तवमा पानी अमृत हो । भोजन बिना मानिस एक–दुई महिना पनि बाँच्न सक्दछ तर पानी बिना मानिस केही दिन पनि बाँच्न सक्दैन । मानिसलाई मात्र होइन कि पृथ्वीका सबै जीवजन्तु तथा वनस्पतिहरूलाई बाँच्न पानी आवश्यक पर्दछ । पृथ्वीमा पानीको कुनै कमी छैन । पृथ्वीको तीन चौथाइ भाग पानी नै पानीले भरिएको छ । जति पानी पृथ्वीमा विद्यमान छ, त्यति नै पानी मानिसको शरीरमा छ । मानिसको शरीरमा ७५ प्रतिशत पानी छ । तर मानिसका सबै अंगहरूमा बराबर पानी छैन । कुनै अंगमा बढी पानी छ त कुनै अंगमा कम पानी छ । आँखामा ९८.७ प्रतिशत पानी छ त हड्डीमा २५ प्रतिशत पानी छ । त्यस्तै गरी फोक्सोमा ७९ प्रतिशत पानी छ । मुटुमा ७९.५ प्रतिशत पानी छ । रगतमा ८० प्रतिशत पानी छ । शरीरको सबै भन्दा महत्वपूर्ण अंग मस्तिष्कमा ९० प्रतिशत पानी छ । 

पानी दुई भाग हाड्रोजन र एक भाग अक्सिजन मिलेर बनेको हुन्छ । पानीलाई औषधिको रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । पानीमा औषधीय गुणहरू भएकाले नै पानीलाई जलचिकित्साको रूपमा विकसित गरिएको छ । पाचनतन्त्रका रोगहरूका लागि त पानी रामवाण औषधि हो । यसका साथै शरीरका अन्य थुप्रै रोगहरू पनि पानीद्वारा ठीक हुुने गर्छन् । यति मात्र होइन, मानिसको स्मरणशक्तिमा पानीले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ । पानीको समुुचित प्रयोग गरेर मानिसले आफ्नो स्मरणशक्ति तेज गराउन सक्दछ । 

पानी र स्मरणशक्ति

पानी र स्मरणशक्तिको सहसम्बन्धको बारेमा लिडस युनिर्वसिटीका डा. ट्रेवोर ब्रोक्लेबैंकले एउटा अध्ययन गरेका थिए । सो अध्ययनले के प्रष्ट पा¥यो भने जुन विद्यार्थीले दिनको ८ गिलास पानी पिउँथे, उनीहरूको स्मरणशक्ति निकै राम«ो थियो । यस्ता विद्यार्थीले परीक्षामा पनि राम्रो अंक प्राप्त गरेका थिए । पानीको यो महत्वलाई ध्यानमा राखेर दिनको कमितमा पनि २ लिटर अर्थात् ८ गिलास पानी पिउन ज्यादै उत्तम हुन्छ । तर अधिकांश मानिसहरूले एक त यतिको मात्रामा पानी पिउँदैनन् अर्को एक–दुई गिलास पानी पिए पनि खाना खाने बेलामा पिउँछन्, जसले फाइदा होइन कि हानी गर्दछ । 

अत: तन–मनलाई स्वस्थ राख्ने र स्मरणशक्ति बढाउन सहयोग पुर्याउन पानी पिउने सर्वोत्तम विधि यस प्रकार छ– 

    बिहान उठ्ने बित्तिकै मुख कुल्ला गरेर ७ वटा तुलसीको पातहरू चपाएर खाने र एक गिलास पानीमा एक चम्चा मह र आधा चम्चा कागतीको रस हालेर–घोलेर पिउने । त्यसपछि बाथरूम गएर दिसा–पिसाप गर्ने, अनि स्नान गरेर शरीर शुद्धि  गर्ने । यदि कब्जियत छ, दिसा खलास हँुदैन भने एक–दुई गिलास मनतातो पानी पिएर चर्पी जाने गर्नुपर्दछ ।

    खाना खानु भन्दा आधा–एक घण्टा अगाडि–पछाडि पानी पिउन हँुदैन । खाना खाने बेलामा पानी पिउनै परेमा एक–दुई घुट भन्दा बढी पानी नपिउने । खानासँग प्रशस्त मात्रामा सागपातहरू खाने । सागपातहरूमा प्रशस्त मात्रामा पानी हुनुको साथै रेशाहरू हुन्छन्, जसले पाचनक्रियामा सहयोग गर्दछ ।

    प्रत्येक घण्टा–घण्टामा चुस्कि लिँदै एक–एक गिलास शुद्ध पानी पिउने ।

    घरबाट बाहिर निस्किंदा एक गिलास पानी पिएर निस्किने, जहाँ पायो त्यहीँको पानी  नपिउने । किनेर भए पनि शुद्ध पानी पिउने । सलाद आदि धुनका लागि सफा पानी प्रयोग गर्ने । खाना खानु भन्दा पहिला तथा खाना खाइसकेपछि राम्रोसँग हात धुने बानी बसाल्ने ।

    पढ्दा–लेख्दा (वा कुनै कार्य गर्दा) थकाइ लागेमा सफा पानीले  हात–खुट्टा तथा अनुहार धुने । त्यसपछि एक गिलास पानी चुस्कि लिँदै पिउने । अनि दुवै हात र     खट्टालाई एक–डेढ फिट फिँजाएर, हत्केलाहरू मास्तिर फर्काएर लम्पसार शिथिल     भएर सुत्ने ।     मनलाई श्वास–प्रश्वासमा लयबद्ध गरिदिने । २१ बाट १ सम्म उल्टो     गन्ति गर्दै आउने र १ मा आएपछि पढेको पाठलाई मनको पर्दामा सरसर्ती हेर्ने । र, मनमनै २१ पटक दोहो¥याउने‘.......(शीर्षक)को     पाठ मैले राम्रोसँग बुझेको छ ।     ....(शीर्षक) सम्झने बित्तिकै यसको पूरा पाठ मलाई याद हुनेछ ।’ केही क्षणपछि     उठ्ने र पठन–पाठनतिर लाग्ने । यसरी पढ्ने हो     भने पढेको पाठ सजिलै याद हुने गर्दछ । 

यसरी पानीको सदुुपयोग गर्ने हो भने पानी मन–मस्तिष्क र स्मरणशक्तिको प्रचण्ड ऊर्जा बन्न पुग्दछ । प्रयोग गरेर त हेर्नुहोस् ।

पानीद्धारा माइन्ड प्रोग्रामिंग    

पानीलाई माइण्ड प्रोग्रामिंगका लागि पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । यस विधिका जनक जोस सिल्भा हुन् । राती सुत्न भन्दा पहिला एक गिलास पानी दुवै हातले समाउने, गिलास सिसाको हुनुपर्छ । अब आफले कस्तो माइण्ड प्रोग्रामिंग गर्ने हो, त्यो कल्पना गर्दै आधा गिलास पानी पिउने । जस्तो कि १० कक्षाको कुनै विद्यार्थीले अगामि परीक्षामा बोर्ड फस्र्ट हुने लक्ष्य बनाएका छन् भने बोर्ड फस्र्ट भएको कल्पना गर्दै आधा गिलास पानी पिउने । बाँकी पानी ढाकेर राख्ने । अनि बिहान उठेपछि त्यो पानी पिउने । यसरी यो विधि कुनै पनि समस्याको समाधान खोज्न पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । 

 अन्तमा:

पानी मानिसको लागि ऊर्जा हो, औषधि हो । तर त्यही पानी अशुद्ध भयो भने त्यो पानी जहर जस्तै हो । त्यसैले त अधिकांश रोगहरू दूषित पानीकै कारण हुने गर्छन् । त्यसैले आफ्ना जनतालाई शुद्ध र पर्याप्त पानी उपलब्ध गराउन राज्यको कर्तब्य हो । तर नेपाल जस्तो जलशक्तिको धनी देशको बिडम्बना के भने यहाँका अधिकांश जनताले शुद्ध पिउने पानी पाएका छैनन् । नेपालको धेरै ठाउँहरुमा पानीको हाहाकार नै छ । नेपालमा शुद्ध पिउने पानी, शिक्षा र स्वास्थ्यलाई सर्वसुलभ बनाउन विकास आवश्यक छ । (लेखक मनोविद् तथा मेमोरी ल्याब प्रमुख हुन् ।)