ब्रेन बाइट्स 

हे आमा ! 

  

ओम बानियाँ

आमा शब्द नै यति कर्णप्रीय छ कि यो शब्द कानमा पर्नासाथ मानिसको मस्तिष्क माया, ममता र स्नेहले झंकृत हुन्छ । मन आनन्दको गहिराई पौडी खेल्छ । वास्तवमा सन्तानका लागि आमा माया, ममाता, करुणा र स्नेहकी प्रतिमुर्ति हुन् । आमाले अनेक दुःखकष्ट व्यहोर्दै नौ महिना शिशुलाई गर्भमा राखेर माया, ममता र संस्कारले सिंचन गर्छिन, कठोर प्रसवपडिा सहेर सन्तानलाई जन्म दिन्छिन्, आफुले खाइनखाई सन्तानको पालनपोषण गर्छिन्, आफ्नो ज्यानको पर्वाह नगरी सन्तानको सुरक्षा गर्छिन् । यही कारण आमाको यति महत्व भएको हो, आमलाई जगत जननी भनिएको हो । 

भनिन्छ, मानव जातिका लागि धर्तीले जति बोझ् थामेकी हुन्छिन्, सन्तान र परिवारका लागि आमाले त्यतिकै बोझ उठाउँछिन् । त्यसैले मानव समाजमा पिताको भन्दा माताको उच्च स्थान रहेको हुन्छ । शास्त्रहरुमा भनिएको नै छ । तीर्थहरूमा गड्डा, ईश्वरहरूमा विष्णु, पुज्यहरूमा भगवान् शिव र गुरुहरूमा आमाको सर्वोपरि महत्व छ । पत्नीसमान कुनै मित्र हुँदैन, सन्ततिसमान प्यारो कुनै प्राणी हुँदैन, दिदीबहिनीसमान कुनै मान्यजन हुँदैनन् र आमासमान कुनै गुरु हुँदैनन् । देशहरूमा गड्डाको नजिक रहेको देश उत्तम हुन्छ, पत्रहरूमा तुलसीपत्र उत्तम हुन्छ, गुरुहरूमा माता सर्वोत्तम हुन्छन् । मानिसले माता एवं पिताको सँगै दर्शन गर्दा सर्वप्रथम मातालाई प्रणाम गरेपछि मात्र पितालाई प्रणाम गर्नुपर्छ । 

हो, मानिसको जीवनमा पिताको भन्दा माताको स्थान उच्च छ । तर, मातासँगै पिताको महत्व पनि कम छैन । वास्तवमा हरेक मानिस बाबु–आमाका एक नयाँ रूप नै त हुन् । छोरा–छोरीको पुरुषार्थ देखेर निःस्वार्थ आनन्द लिने व्यक्ति मात्र बाबु–आमा हुन्छन् ।

आमाका २१ नाम

आमाका २१ नामहरूको ठुलो महत्व छ । मातृत्वमा निहित ममता, स्नेह, करुणा जस्ता गुण र निःस्वार्थ स्वभावको चिनारी गराउने माताका २१ नाम यस प्रकार छन्– १. माता (आमा) २. धरित्री, ३. जननी ४. दयाद्र्रह्दय ५. शिवा ६. देवी ७. त्रिभुवनश्रेष्ठा ८. निर्दोषा ९. सर्वदुःखहा १०. परमाराधनीया ११. दया १२. शक्ति १३. क्षमा १४. धृति १५. स्वाहा १६. स्वधा १७ गौरी १८ पद्मा १९. विजया २०. जया तथा २१. दुःखहन्त्री । यी प्रत्येक नामले माताको महनीय बिम्बलाई आत्मसात् गराउँछन् । उक्त २१ नामहरूको श्रवण र मनन गरी आमाको महिमा बुझेर सम्मान, सेवा र सत्कार गर्ने सन्तानहरू दुःखबाट मुक्त हुन्छन् ।  तर, कतिपय मानिसको जीवनमा आमाको यो महत्व एक रत्ति पनि भेटिदैन । त्यसैले त आफ्नी आमालाई भरपुर सम्मान, सेवा र सत्कार गर्ने ठाउँमा बुढी भएकी आमालाई आश्रममा राख्ने तथा सडकमा बेसाहरा छोडिदिने छोराछोरीहरू पनि थुप्रै छन् यहाँ । यसरी नै आफ्नो स्वार्थका लागि मातृभुमिलाई नै जातका नाममा, धर्म–संस्कृतिका नाममा टुक्रा–टुक्रा पार्न खोज्ने नक्कली नेताहरू पनि कम छैनन् यहाँ । 

मातातिर्थ औंसीः

नेपाली समाजमा बैशाख कृष्णपक्ष औंसीलाई मातातिर्थ औंसीका रुपमा मनाइन्छ । यस दिनलाई मातृ दिवस तथा आमाको मुख हेर्ने दिन पनि भनिन्छ । यस दिन छोराछोरीले बिहानै उठी स्नान गरी आफ्नी आमालाई राम्राराम्रा लुगा तथा मीठामीठा खानेकुरा दिई र शास्त्रीय मान्यता अनुसार गुरु र पिताभन्दा पनि ठुली मानिएकी आमाप्रति श्रद्धा, भक्ति, सम्मान र आदर गर्दै आशिर्वाद थाप्ने चलन छ । यस दिनलाई संसारभर रहेका नेपालीहरुले मनाउँछन् । आमा नभएकाहरु भने आमालाई तर्पण र पिण्ड तथा पुरोहितलाई सिदादानसहित भोजन गराई दिवंगत आमा र उनले गरेका महान् र कष्टपुर्ण काम सम्झने गर्छन् । शास्त्रमा हरेक नरनारीले जीवनमा देवऋण, मनुष्यऋण र पितृऋण तिर्नैपर्छ भनिएको छ । यस दिन दिवंगत आमाको सम्झनामा थानकोट नजिक मातातिर्थमा ठुलो मेला लाग्छ  । आमा नहुने नरनारी बिहानै उक्त तिर्थमा गई स्नान तथा हरिहर(विष्णु र शिव)को दर्शन र पुजा गर्छन् । सो तिर्थको परिसरमा सबैकी आमाको प्रतिकका रुपमा साझा आमाको मुर्ति पनि स्थापना गरिएको छ । 

मातातिर्थको उत्पतिका सम्बन्धमा प्रचलित कथा अनुसार धेरै वर्ष पहिला त्यस ठाउँमा गाईवस्तु चराउने चौर थियो । एक दिन एउटा गोठालाले उक्त चौरमा फयांकेको रोटीको टुक्रा हरायो । उसले अचम्म मानी रोटीको अर्को टुक्रा पनि फयाँक्यो, त्यो पनि हरायो । अरु गोठालाहरुले पनि रोटीका टुक्रा फयाँके । तर आमा जीवित हुने गोठालाहरुले फयाँकेका रोटी त्यहीँ रहे आमा नहुने गोठालाहरुले फ्याँकेका रोटी मात्र गायब भए । कथा अनुसार पहिलो चोटि रोटी फ्याँक्नेकी पनि आमा थिइनन् । त्यो दिन बैशाख कृष्णपक्षको औंसी थियो । दोस्रो दिन भने अघिल्लो दिनको जस्तो रोटी हराएन । यो कुरा चाल पाएपछि गाउँलेहरुले औंसीका दिन मृत आमाहरु त्यस ठाउँमा आई आफ्ना छोराछोरीहरुले दिएको चिज खाँदा रहेछन् भन्ने विश्वास गरेर त्यस ठाउँमा कुण्ड बनाइ मातातिर्थ नामकरण गरे ।  यसरी हरेक वर्ष यस दिन आमा नहुनेहरुले त्यो कुण्डमा नुहाएर मीठामीठा खाद्यवस्तु चढाई मातृ दिवस मनाउन थालेका हुन् । 

नेपालमा जस्तै अन्य देशहरुमा पनि आआफना मान्यताहरुका साथ मातृ दिवस अर्थात मदर्स डे मनाउने गरिन्छ । अमेरिका लगायतका कतिपय देशहरुमा मे महिनाको दोस्रो आइतावारलाई मदर्स डे का रुपमा मनाउने गरेको पाइन्छ । 

मातृभुमिः

आमा छोराछोरीकी माता हुन् । देश जनताकी माता हुन् । त्यसैले त जन्म थलो (देश)लाई मातृभुमि भन्ने गरिन्छ । वास्तवमा माता र मातृभुमि एउटै कुरा हुन् । त्यसैले त भनिएको छ, जननी जन्मभुमिश्र्च स्वर्गादपि गरीयसी अर्थात् माता र मातृमुमि स्वर्गभन्दा पनि गरिमामय हुन्छन् । तर हाम्रा अधिकांश नेताहरूका लागि मातृभुमि आफ्नो पार्टीगत र व्यक्तिगत स्वार्थ भन्दा कहिल्यै गरिमामय भएन । एक पटक सोचौं त, नेपालका कुन पार्टीलाई कुर्सी भन्दा नेपालको राष्ट्रीय स्वाभिमान र अखण्डता प्यारो छ ? नेपाल यत्ति पछाडिनु र विदेशीको हस्तक्षेपले हाम्रो मातृभुमि हरेक दिन बलात् हुनु पर्ने कारण पनि यही हो । 

पुछारमाः

भनिन्छ, ‘अरुको लाख, आमाको काख ।’ आमाको काख मात्रै भएपनि सन्तानहरुका लागि त्यो स्वर्ग हो । त्यही स्वर्गमा हुर्कन पाउनेहरु संसारका सबैभन्दा बढी भाग्यमानी हुन्छन् । आमाको कोखमा ९ महिना बसेर आमाकै काखमा हुर्कन पाउनु सन्तानका लागि सबैभन्दा ठुलो भाग्य हो । तर कसैलाई पनि सधैभरि आमाको काख प्राप्त हुँदैन । त्यो किनभने मानिसको मृत्यु अवश्यम्भावी छ, मानिस जन्मिए पछि सबैलाई ढिलो चाँडो मर्नै पर्दछ । हो, मानिस जन्मिन्छन्, अनि मर्छन् । मानिस मरेपछि मानिसको भौतिक शरीर खरानी बन्दछ, माटोमा मिल्दछ । बाँकी केही रहन्छ भने मानिसका विचार, उनीहरूले गरेका कर्म तथा सम्झना बाँकी रहन्छ । त्यसैले त कतिपय आफ्ना र राम्रा अनुहारहरू बेलाबेलामा स्मृतिमा आउने गर्दछन् । नचिनेका मानिस भन्दा चिनेका राम्रा मानिसको, आफन्तको, आमाबुबा, पतिपत्नी तथा छोराछोरीको बढी याद आउने गर्छ । त्यसैले मरेर पनि अमर रहन मानिसले असल काम गर्नुपर्छ । असल काम गर्ने मानिसलाई छोराछोरी र परिवारले मात्र होइन कि सारा समाजले सम्झिने गर्छ, राष्ट्रले सम्झिने गर्छ, युगले सम्झिने गर्छ । (लेखक मनोविद् हुन् ।)